Informacje CEiE HISTORIA CENTRUM EKOLOGII I EKOFILOZOFII DAWNIEJ CENTRUM EKOLOGII I BIOETYKI
Od roku 2019 Instytut Ekologii i Bioetyki zmienił nazwę na Centrum Ekologii i Ekofilozofii UKSW
Instytut Ekologii i Bioetyki zaistniał na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w 2002 roku. Wcześniej, w roku akademickim 1984/85, powołano do istnienia na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej ATK specjalność kierunku filozofii „Ekologia Człowieka i Bioetyka”. Jej pierwszym koordynatorem był, do roku 1999, ks. prof. dr hab. Bernard Hałaczek, a następnie ks. prof. dr hab. Józef M. Dołęga.
Powiązanie ekologii z bioetyką nastąpiło z dwóch powodów. Pierwszym było dostrzeżenie wspólnego źródła problemów narastających w ekologii i w bioetyce. Źródłem tym jest potęgowana zdobyczami naukowo-technicznymi możliwość ingerencji ludzkich zarówno w przyrodę, jak też w biologię samego człowieka. Wzrostowi tych możliwości towarzyszy zaś powstanie nowych, specyficznie ludzkich problemów. Ich rozwiązanie jest niemożliwe bez nowej i pogłębionej refleksji nad koncepcją człowieka, przyrody i relacji człowieka do przyrody. Teoretyczne wyposażenie Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej było predysponowane do prowadzenia takiej refleksji – to stanowiło drugi powód powstania specjalności. Zakres tej refleksji wyrażała struktura organizacyjna specjalności. Obejmowała ona cztery katedry: Filozofii Człowieka, Filozofii Ekologii, Historii i Metodologii Nauki oraz Bioetyki. I tak, badania prowadzone w ramach specjalności „Ekologia Człowieka i Bioetyka” koncentrowały się wokół następujących grup tematycznych:
Pierwszą stanowiła problematyka ekologiczna. Należały tu zagadnienia dotyczące historii i znaczenia ochrony przyrody w Polsce. Prowadzone były badania nad świadomością ekologiczną różnych grup społecznych i na ich podstawie opracowywane były programy edukacyjne. Od 1990 r. właśnie ta tematyka stała się przedmiotem prac magisterskich. Wtedy też, w wyniku przeprowadzonego konkursu, katedra otrzymała od MEN środki finansowe na wstępną realizację programu badawczego pt. „Wychowanie ekologiczne”. Realizacja tego programu przebiegała w kilku etapach i uwzględniała aspekt teoretyczny oraz praktyczno – pedagogiczny. Obecność problematyki wychowania ekologicznego w badaniach innych ośrodków naukowych stanowiło okazję do podjęcia współpracy w tej dziedzinie. Oddzielnym problemem zajmującym ważne miejsce w omawianej grupie był zbiór zagadnień dotyczących wykorzystywania energii atomowej oraz próba oceny podejmowanych w tym zakresie działań. Wreszcie poruszany był szereg zagadnień, które stanowią zakres szeroko pojętej ekofilozofii i ekoetyki.
Drugą grupę stanowiły zagadnienia bioetyczne, które streszczają się w sformułowaniu: „człowiek w kontekście zdobyczy naukowo – technicznych”. Do najczęściej poruszanych szczegółowych zagadnień w tej grupie tematycznej należały zagadnienia związane z transplantologią i inżynierią genetyczną. Dużo miejsca poświęcano także problematyce początku i końca ludzkiego życia opracowując szereg zagadnień dotyczących prokreacji oraz prawa człowieka do godnej śmierci. Szczególne miejsce zajmowały tu także analizy filogenetycznego i ontogenetycznego początku i rozwoju człowieka.
Kolejną grupę tematyczną wyznaczały zagadnienia składające się na problematykę kryzysu ekologicznego widzianego w kontekście postępu naukowo –technicznego. Podejmowane w tej grupie prace to analizy aksjologiczne dotyczące charakteru nauki, a także próby znalezienia odpowiedzi na pytanie: czy sprawcą dewastacyjnych ingerencji w przyrodę, a zatem sprawcą współczesnego kryzysu ekologicznego, jest nowożytna nauka? Odpowiedź twierdząca stymuluje od lat antynaukowość, irracjonalność i w efekcie bezowocność wielu proekologicznych nastawień i poczynań. Tymczasem wydaje się, że za negatywne skutki postępu naukowego winić trzeba nie tyle nowożytną koncepcję nauki, ile raczej jej skrajnie scjentystyczną interpretację, uprawianą i popularyzowaną przez monizm i redukcjonizm filozoficzny. Pogląd ten dokumentuje się analizami historycznymi i metodologicznymi. Zmieniające się na przestrzeni lat koncepcje nauki w zasadniczy sposób wpływają na mentalność człowieka żyjącego w przyrodzie.
Wreszcie czwarta grupa tematyczna, w której podejmowana była problematyka behawioru ludzkiego, a także etologii i socjobiologii, antropologii filozoficznej, ewolucyjnej teorii poznania oraz ekofilozofii. Każdą z tych dziedzin badawczych traktuje się jako współczesne przyczynki do odpowiedzi na pytanie o istotę i naturę człowieka. Stąd też etologia i socjobiologia ujmowana jest w świetle historycznego sporu o relację wrodzonych i nabytych elementów behawioru człowieka, zaś ewolucyjną teorię poznania jako współczesną wykładnię koncepcji człowieka – istoty z natury kulturowej. Problematyka ekofilozoficzna ujmowana jest w świetle tezy o uwarunkowaniu danego modelu kultury określoną koncepcją człowieka; w świetle tej tezy podejmuje się analizę cywilizacji technokratycznej.
W związku z przekształceniem Akademii Teologii Katolickiej w Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego reorganizacji uległa także struktura Wydziału. W 2002 roku, ze specjalności „Ekologia Człowieka i Bioetyka”, utworzono odrębny Instytutu Ekologii i Bioetyki. W nowej strukturze Instytutu Ekologii i Bioetyki planowano następujące tematy badawcze: osobniczy i rodowy rozwój człowieka, kryteria początku i końca życia ludzkiego, aborcja i eutanazja, manipulacje genetyczne i eksperymenty medyczne, zapładnianie in vitro i transplantacje, uwarunkowania postaw prokreacyjnych i proekologicznych, przyczyny kryzysu ekologicznego, filozoficzne i etyczne podłoże relacji człowieka do przyrody, edukacja ekologiczna szkolna i pozaszkolna, istota i proces rozwoju nauki, dylematy nauki i techniki, zagadnienia toksykologii, ochrony i zarządzania środowiskiem, podstawy zdrowia publicznego, genetyczne zagrożenia człowieka, kulturowe zachowania przystosowawcze człowieka. Razem z wykładami prowadzono ćwiczenia przygotowujące do pracy publicystycznej w tych dziedzinach. W pierwszej fazie funkcjonowania Instytutu studenci byli kształceni na kierunku ochrony środowiska. W roku 2008 otwarto kolejny kierunek – biologia, który po roku został przeniesiony na nowo powstały Wydział Biologii i Nauk o Środowisku.
Studia na kierunku ochrona środowiska są dwustopniowe (3 lata studia podstawowe – licencjackie, 2 lata – magisterskie). W ramach kierunku realizowane są nie tylko minima programowe, ale wprowadzone są również zajęcia o charakterze filozoficznym. Tym samym absolwenci Instytutu otrzymują nie tylko umiejętności w zakresie nauk przyrodniczych, ale i humanistycznych, umożliwiające głębsze rozumienie podejmowanych problemów ekologii.